Dostumgilə qonaq getmişdim. Onunla ordan-burdan söhbət edir, gah keçmişləri yada salır, gah gələcəkdən söhbət açır, gah da indinin qayğılarından danışırdıq.

Birdən gözüm divardan asılmış kiçik şəkil çərçivəsinə sataşdı.

Çərçivəyə şəkil yerinə 50 dollarlıq əskinas qoyulmuşdu və altında nə isə yazılmışdı. Yaxınlaşıb yazını oxudum: “Hər yazıq görünənə inanma, onun pisliliyindən qorun. Bu hikmətin qiyməti = 50 dollardır.”

- Bu nə deməkdir belə? - deyə mən təəccüblə soruşdum.
- Əşi, o bir əhvalatın əşyayi-dəlilidr, – deyə dostum nədənsə ona çox da maraqlı olma¬yan bu söhbətdən yayınmaq istədi. Mən əl çəkməyib əhvalatı danışmasını xahiş etdim. Nəhayət o boyun qaçıra bilməyib razılıq verdi:

- Bunu elə-belə özüm üçün yaddaş kimi qoymuşam. Axı mən əslində çox humanist bir adamam. Nə çox televizora baxa bilirəm, nə qəzet-jurnal oxuya bilirəm.
- Bunun humanistliyə nə dəxli var ki, mən biləni sən mütaliəni sevən adamsan?
- Bəli, mütaliəni sevirəm, boş vaxtım elə oxumağa, yazıb-pozmağa gedir. Amma xəbər¬lər-filan məni pis hala salır. Daha doğrusu, əvvələr salırdı. Məsələn, filan yerdə bom¬ba partlayıb, insanlar ölüb və yaralanıb. Mən bu haqda oxuyanda, eşidəndə sanki hadi¬sənin iştirakçısına, qurbanına çevrilirdim. Görmədiyim yad adamlar sanki mənim doğ¬malarıma çevrilir və mən bərk əzab çəkirdim, amma oxumayanda, eşitməyəndə, sanki heç nə baş verməyib, hər şey yaxşıdır.
- Hə, şair demişkən: bilməzlik ilə xoş idi halım...
- Hə, bax elədir. Bunu da özümütərbiyə üçün yazmışam, - deyə dostum barmağını divara tərəf uzatdı. - O vaxta qədər başqalarını tərbiyə etməyə, islah etməyə çalışırdım, amma indi özümü tərəbiyə və islah edirəm.
- Nə üçün tərbiyə edirsən?
- Antihumanist olmaq üçün. Məsələn, harasa bomda düşəndə antihumanist kimi de¬məlisən: “Cəhənnəmə düşsün, qara da yola düşsün. Gərək lap beş-betər olaydı!” Amma humanist kimi, ö adamları öz doğmaların, yaxınların hesab etsən, onda qanın qara¬lacaq, yediyin-içdiyin də haram olacaq. Sən əgər Somalidə minlərlə körpələrin acın¬¬dan öldüyünü bilirsənsə, necə boğazından quru çörək keçə bilər, hələ quyruq kababını demirəm?!
- Çox nahaq demirsən! Quru çörəyin boğazdan keçməyi doğrudan da çətindir, amma yağlı kabab ayrı məsələdir. Əhvalatı danış görək, Somalinin bura nə dəxli var? – deyə mən onu mətləbə yaxınlaşdırmaq istədim. Dostum yaxasını yenə də kənara çəkdi:
- Bax, hesab elə ki, kosmosdan baxanda bu dünya nədir? Balaca bir quş yumurtası. Bir balaca ehtiyatsız “tıkk!” eləsən, sınıb töküləcək, hər şey məhv olacaq. – Dostum sanki əlinə yaxşı fürsət düşmüş mühazirəçi kimi məni intizarda saxlamaqda davam edirdi. Mən onu birtəhər əhvalatın üstünə gətirmək istədim:
- Əşi, Somaliynən-momaliynən nə işimiz var, bizə öz Qarabağ dərdimiz elə bəsdi, onu da bir yana qoysaq, elə öz dərdimiz! Başımızı aşağı salaq ailəmizi dolandıraq, dünyanın dərdi elə bizə qalıb?!
- Bax, elə hamı sənin kimi düşünür, onçun düya bu günə qalıb, - deyə dostum gileylənib yenə də söhbəti yayındırmağa başladı. Çayımız soyuduqca söhbətmuiz qızışırdı, nəha¬yət, onu birtəhər mətləbin üstə gətirdim. Amma o filosof kimi yenə müəmmalı danış¬mağa başladı:
- Bilirsən, heç kəs öz axmaqlığını boynuna almaq istəmir. Halbuki, insan səhvini dərk edib boynuna alanda daha ağıllı, müdrik olur. O çərçivədəki mənim müdriklik serti¬fi¬katımdır, diplom da demək olar. İndi qulaq as, söyləyim. Bir axşam çalışdığım bazar¬dakı ticarək köşkündə satıcını evə buraxıb son müştəriləri yola salırdım. Axşamın şər çağı, əl-ayaq yığılan vaxt idi. Təkərli beşikdə kiçik bir uşağı uzanmış 25-30 yaşlı, özü də beş-altı aylıq hamilə olan bir qadın əri ilə birlikdə köşkün qabağına gəldi. Artıq kassanın da hesabat çekini vurub bağlamışdım. O, yalvarıb-yaxarıb ona bir-iki şey satmağımı xahiş etdi. Hamilədir, körpə uşaqla, hər yan bağlanıb, evdə soyuducuları bomboş, ac-susuz qalacaqlar bəhanəsi ilə. Razılaşdım, qanun pozuntusu olsa da çek də vurmaya bilərdim, bu saat vergi müfəttişləri çətin ki pusquda duraydılar. Pulunu ödə¬yəndə oğlan cibindən 50 dollar pul çıxardı. Mən xarici valyuta ilə pul qəbul etmə¬yin qadağan olunduğunu, pulu özüm dəyişdirsəm bunun da qanunsuz valyuta əməliy¬yatı kimi bir cinayət olduğunu deyib, pulu götürməkdən imtina etdim. Gedin, dəyişdirin gətirin, dedim. Onlar: “Hər yer bağlanıb, körpə uşzaqla hara gedək, onda ac-susuz qalarıq,”- deyə onsuz da humanist məni daha da humanist etdilər. Mən huma¬nizm dəryasına düşdüm, əməlli-başlı üzmək də bilmiridim. Yəni, əslində uzun müddət Rusiyada yaşamış bir adam kimi deməliydim ki, bu mənim problemeim deyil, “idite otsyuda na x...ren!” Humanizm üstün gəldi, pulu götürdüm, hər ehtimala qarşı yarı¬qaranlıqda əlimi üstünə sürtdüm, dolların əskinası saxta deyildi, amma belə bir şübhə üçün özümü də məzəmmətlədim ki, məndə də insanalara inam qalmayıb, gör bir, körpə uşaqlı hamilə qadına da inamıram. Onlar süd-çörək və bir az yağ aldılar. Pulunu kursla hesab¬¬¬layıb qalan qalığı rus pulu ilə qaytardım. Müştəriləri yola saldım, qadın qara¬ya¬nız idi, qaraçıya da oxşayırdı, kişisi isə sarı cod saçları qısa qırxılmış rus idi. Ola bilsin bir tikə çörək üçün Moskvaya gəlmiş moldavanlar idilər. Axı, indiki Moskva Bombey kimi bir şeydir, yaşamayan millət yoxdur.
Köşkü bağlayıb evə gəldim. Dolları çıxarıb evdə ehtiyat üçün ayrıca yerə qoymaq istədim. Bir də əskinasa baxdım, əlimlə yoxladım, natural idi. Üstünə diqqətlə baxıb saxta olub-olmamasına fikir verdim. Üstünün yazısını oxuyanda bərk dilxor oldum. Əslində aldanmağım yox, o cürə yanıuşaqlı hamilə bir qadın vasitəsilə aldandığlm mənə yer elədi. Bir-iki günlük əziyyətim, ailəmi dolandırmaq üçün qazancım da heç olmuşdu. Özümü soxulcanla bir yerdə qarmağı da udmuş balıq kimi hiss etdim. Gör¬düm ki ingiliscə yazılıb: “uan dollar” - yəni “bir dollar”. 50 rəqəminin sıfırı isə məha¬rərətlə yapışdırılma bir şeydir.
Bu əhvalatdan sonra humanizmim məhv olmasa da başından balta zərbəsi almış kimi oldu. Əvəzində belə bir hikmətli kəlamın sahibi oldum, televizora-zada da baxa bilirəm, - deyə dostum hekayətini bitirdi.

http://ucnoqta.az

20.08.2011, Moskva