Əkrəm Əylislinin başıbəlalı “Daş yuxular” əsəri haqqında mətbuatda müxtəlif səpgili və saysız-hesabsız yazılara rast gəlmək olar. Bütün bu yazıları oxuyarkən “Artıq hər şey deyilib. Bu deyilənlərə daha nə əlavə edə bilərəm?” - deyə düşünürdüm.

Eləcə də fevralın 16-da Millətlər evində təşkil olunan Azərbaycan Yazıçılar birliyinin Moskva bölməsinin 10 illik yubileyində bu haqda nə danışacağımı fikirləşirdim, nə deyil ki, təkrar olmasın.

Müxtəlif qəzetlərdən və saytlardan fikrimi soruşanlar da az olmamışdı. Deyilənləri təkrarlamamaq üçün susmağı üstün tuturdum. Bir şeyə də fikir vermişdim ki, imzasını tanıtmaq istəyən bəzi yazarların əlinə sanki fürsət düşmüş kimiydi. Özünü yada salmağın məqamıydı sanki... Bilən bilməyən, oxuyan oxumayan yazırdı...

Və elə bu zamanlarda, 525-ci qəzetin internet səhifəsində məşhur alim və çox hörmət bəslədiyim gözəl insan Tofiq Məliklinin məqaləsinə rast gəldim - “Əkrəm Əylisli və onun “Daş yuxuları”.

Təhqirdən uzaq olan bu mənalı yazını oxuduqdan sonra, “Drujba narodov” jurnalının vətəni olan Moskvada vətən həsrətiylə yaşayan bir şairə kimi, mən də öz fikrimi mütləq bildirməli olduğuma qərar verdim.

Ən qorxulu şey – xalqın nifrətidir. Vay o gündən ki, xalq yad düşmənə deyil, öz nümayəndəsinə nifrət etsin. Mən bunu heç kəsə arzulamaram. Və ən çıxılmaz durum – geriyə dönüşün olmamadığını bilməkdir. Ölüm belə bundan yaxşıdır.

Atalar deyib ki, insanın öz-özünə etdiyini el yığılsa da edə bilməz. Nə idi Əkrəm bəyi bu əsəri yazmağa vadar edən? O hər şeyin bu yerə gəlib çıxacağını bilmirdimi? Xalqın nifrətini qazanacağını, ondan üz döndəriləcəyini bilmirdimi? Məgər o, bəzi şairlərin hətta haqsız olaraqdan unudulmağa məhkum olunması, dərsliklərdən çıxarılması kimi acı ədəbi tarixləri unutmuşdumu? – hələ qalsın ki, qatı düşmənlərimizin əlinə fürsət verə biləcək biyabırçı bir əsəri yazan yazıçının gününün necə olacağı...

Məncə xeyir! Lakin bilərəkdən belə bir əsər yazmaq da nə demək idi? Doğrudanmı Vətənimizi qaçqınlar, köçgünlər yurduna çevirən, torpaqlarımızda at oynadın, qadınlarımızı, qızlarımızı əsir alan bir düşməni elə sevmək olar ki, onun şəninə belə bir “möhtəşəm” yazı yazılsın?

Əkrəm bəyin keçən ilin aprelində Musavat qəzetində yayımlanan müsahibəsi haqqında Elşad Paşasoyun məqaləsindən bir parçanı nəzərinizə çatdırmaq istəyirəm:

“Əkrəm Əylisli ötən ilin aprelindəki görüşümüzdə “Daş yuxular”ın anonsunu vermişdi. Demişdi ki, Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı əsər üzərində işləyir, ancaq roman tezliklə tamamlanmayacaq, çünki  yazdıqlarını hələlik yaxşı-yaxşı “bişirmək” niyyətindədir.

Düzü, o zaman yazılan əsərin bu şəkildə olacağını güman eləməmişdim. Ancaq yenə də dalağım sancmışdı, “bu mövqeyi, yanaşması ilə Əkrəm Əylisli olmaya Azərbaycanın Orxan Pamuku olmaq niyyətindədir”, deyə  soruşmuşdum. O  isə “Mən Orxan Pamuk olmaq istəsəydim, çoxdan olardım. Orxan Pamuk mənim üçün ədəbi avtoritet deyil”, - söyləmişdi. Əsərini Nobel mükafatına təqdim edib-etməyəcəyini soruşanda cavabı belə olmuşdu: “Deyirlər, o əsgər əsgər deyil ki, general olmaq istəməsin. Çox hörmət etdiyim yazıçıların aldığı mükafatdır. Adam istər ki, bunların sırasında özünün də adı olsun. Amma Nobel mükafatı milli maraqlara verilmir, bəşəri maraqlara verilir. Qarabağ mövzusunu bəşəri səviyyəyə qaldıra bilsəm, o halda... Mən o niyyəti qarşıma qoymamışam. Ancaq mənim yazacağım əsər hansısa mükafata layiq görüləcəksə, buna ancaq şad ola bilərəm”

Tarixdə qalmaq gözəl şeydir. Bəli, bunu hər kəs arzu edə bilər. Amma tarixin yaddaşında müxtəlif cür qalmaq olar: əqidəsi yolunda dərisi soyulan Nəsimi kimi, xalqını azad görmək istəyən Babək kimi, bayrağımızı uca tutan M.Ə. Rəsulzadə kimi, əsərlərində vicdanı bir insan kimi danışdıran, “sapı özümüzdən olan baltalar”-ı ifşa edən İsmayıl Şıxlı kimi, vətənə canını qurban etmiş Mübarizlərimiz kimi...

Lakin tarixin yaddaşında qatil, tiran, satqın kimi də yaşayan insanlar az deyil. Onlar da unudulmur. Belə unudulmamaq xoşbəxtlikdirmi? Əsla! Şöhrətə çatmaq üçün millətinin adını ləkələyəcəksənsə, bu ancaq bədbəxtlikdir!

“Daş yuxuların” sonuncü – dördüncü hissəsi belə bir epiqrafla başlayır: “Dоктор Aбасалиев утверждает, что, если бы зажгли всего по одной свече каждому убиенному армянину, сияние этих свеч было бы ярче света луны”.

Azərbaycanda desək: “Doktor Abbasəliyev təsdiq edir ki, hər bir öldürülmüş erməni üçün yalnız bir şam yandırılsa, onların parıltısı Ay işığından daha parlaq olardı”.

Bəs, yalnızca bircə Xocalını götürsək? Öldürülən qadınların, körpələrin, uşaqların, qocaların sayı qədər şam yandırsaq? Məncə bu parıltı Günəşi belə solğun qoyacaq dərəcədə parlaq olardı!

Əsərdə erməni kilsələrinin adı böyük ehtiram və ağrı-acıyla çəkilir. Bəs yandırılan, ucurdulan məsçidlərimiz! Kor qoyulan ocaqlarımız? Dağıdılan evlərimiz? Yağıya qismət olan ellərimiz, obalarımız?

Niyə bu dərdlərimizi yazmırıq? Niyə başımıza açılan oyunları isbat etməyə gələndə lal oluruq? Yeri deyil, zamanı deyil – deyirik? Anaların körpələrini öldürüb, onları it küçüklərini əmizdirməyə məcbur edən, uşaqları çarmıxa çəkib dərisini soyan, meyidlərə həqarət edən, kəsilmiş başlarla futbol oynayıb sonra murdarlayan bir “xalqın” haqqında yazmağa dəyərdimi? DƏYMƏZDİ!

Bu yaxın günlərdə, daha dəqiq desəm, fevral ayının 9-da Moskvada Millətlər evində məşhur özbək şairi və eləcə də bütün Türk dünyasının şairi və filosofu Əlişir Nəvainin doğum gününə həsr olunmuş gecədə idim. Burada bir çox ünlü adamlar: professor Məmməd İsmayıl, akademik Mixail Sinelnikov, O.F.Mustafin, V.V. Nemçinov, A.V. Yudaxin, akademik A.S. Malkarov, V. Hoffman və başqaları iştirak edirdilər.

Görüşdən sonra, söhbət zamanı mənə çox pis təsir edən bir hadisə ilə üzləşdim. Rus şairlərdən biri (adını çəkməyəcəm), vaxtı ilə Bəxtiyar Vahabzadənin şeirlərinin tərcüməçisi olduğunu qeyd etdi. Sevinməyə macal tapmamışdım ki, belə bir çümlə işlətdi: “ Sonralar mən Bəxtiyarın şeirlər kitabını tərcümə etməkdən imtina etdim. Səbəbi dəhşətli idi – ermənilərlə aranızda dava düşəndə o eyvana çıxıb camaatı erməni uşaqlarını eyvandan atmağa səsləyirmiş”.

Azərbaycanı təmsil edən biz iki nəfər – Məmməd müəllim və mən az qala dəli olduq bu iftiradan. Məmməd İsmayılın bunun belə olmadığını hər cəhdlə isbat etmək istəyirdi. Yaxşı ki, onun gətirdiyi dəlillər və gözəl nitq qabiliyyəti ümidlərimizi boşa çıxarmadı. Şairdə əvvəl bir qədər şübhə yaransa da, sonra Bəxtiyar Vahabzadənin belə bir iş etmədiyinə tam inandı. Hətta üzr də istədi. Ətrafdakılar isə, hər zamankı kimi “yeri deyil, zamanı deyil” deyirdilər. Bəli. hər zamankı sözlər... Qarşısı alınmaz haqqı susdurmaq cəhdləri, hər zamankı kimi... – “Yeri deyil! Zamanı deyil!” Nə zaman gəlməliydi bəs, o zaman? Harada idi bəs, o uyğun yer?

Budur ermənilərin və ermənipərəstlərin hər yerdə bizə qarşı apardığı təbliğatın nəticələri. Onlar bizim təkcə torpaqlarımızı deyil, hər şeyimizi əlimizdən almaq niyyətindədirlər: sərvətimizi, milli dəyərlərimizi, incəsənətimizi, ədəbiyyatımızı... Və buna da nədənsə nail olmağı bacarırlar müəyyən qədər...

Biz hələ ki, olmayan günahlarımızın cəzasını çəkirik. Biz hər zaman süfrənizi gələnlərin üzünə açıb son tikəmizi bölməyimizin cəzasını çəkirik.

Biz şəhidlər verə-verə hələ də torpaqları işğal altında olan bir xalqıq! Biz ürəyiyumşaqlıqdan bəlalara düçar olan bir xalqıq!

Biz ana-bacıları namusu əsirlikdə tapdanarkən, ali duyğularla silahlanıb qələbəyə doğru getməkdənsə,  ibtidai sevinclərlə özümüzü ovudub elə hey şənlənirik, bayram edirik.

Biz öz zavallı köçgün xalqımıza “Yeraz” adı qoyub, sonra onun təssübünü çəkirik.

Mümkünsüz dərdik biz... Bu qədər təzad, bu qədər ikililik bizi dərddən-dərdə sürüyür. İndi də öz əlimizlə düşmənlərimizə bəhanə vermişik ki, özlərini daha da xoşbəxt hiss etsinlər. Onlar, başqa millət tərəfindən deyil, məhz azərbaycanlı yazar tərəfindən bu mövzuda yazılmış bu əsərdən öz xeyirlərinə, bizim isə əksimizə istifadə edəcəklər, var güclərilə.

Haqqımızı ala bilmədiyimiz bir halda, doğruluğumuzu dünyaya hələ də sübut edə bilmədiyimiz bir halda, onsuz da gərgin olan halımızı bir az da gərginləşdirdik, yaralı olan qəlbimizi daha da ağrıtdıq, hələ şəhid qanı qurumamış torpaqlarımızı sanki bir də itirdik...

Düzdür, vəhşilik bizə yaraşmır. Türk xalqı heç zaman vəhşi olmayıb. Hətta öz əsirlərinə belə humanist davranan bir millət indi bütün dünyanın diqqət mərkəzindədir. Nə etsək sübutla və AZƏRBAYCAN xalqına yaraşan müdrikliklə edək. Çünki biz – müdrik olmağı öyrənmirik, bu bizim qan yaddaşımızdadır.

Amma heç nəyi unutmayaq! Soyumayaq! Qollarımız boşalmasın! Düşmənlə əl tutuşub ardından söyməyək! Düşməni ocağımıza bir də yaxın qoymayaq!

Nifrətimizi daşa döndərməyək! Nifrətimizi qaynadaq! Qaynadaq ki, bəlkə sağalmayan yaralarımıza bir məlhəm kimi tökə bildik!

Əkrəm Əylislini yaddaşımda Azərbaycanın görkəmli nasiri, dramaturqu, tərcüməçisi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sabiq üzvü, Azərbaycan Respublikasının sabiq xalq yazıçısı, Azərbaycanın Əməkdar incəsənət xadimi kimi, uşaqlıqdan aludə olduğumuz “Gilas ağacı”, “Dağlara çən düşəndə”, “Kür qırağının meşələri”, “Bu kənddən bir qatar keçdi” kimi əsərlərin müəllifi kimi saxlamaq istəyirəm. “Daş yuxular” qoymur...

Heyif sizdən Əkrəm bəy! İnanmaq istəyirəm ki, zamanı geri qaytarmaq mümkün olsaydı bu addımı atmazdınız. Buna çox inanmaq istəyirəm!

Bir şairə olaraq ağrı-acı və giley dolu sözlərimi bu şeirimlə bitirirəm:

 

Bəzən ətək kəsən, bəzən əl tutan,

 Sonuncu tikəni bölən də bizik!

 Torpağı pay verən, düşmənə satan,

 Torpağın qədrini bilən də bizik!

Özgəyə yol verib, özü - yol azan,

Gah quyudan çəkən, gah quyu qazan,

Misli görünməmiş tarixlər yazan,

Tarixi yaddaşdan silən də bizik!

Haqdan danışanı asırıq dardan,

 Namusu qoruyub keçirik ardan.

 Özü-öz halına baxıb kənardan

 Ağlayanda bizik, gülən də bizik!

Yoxsuldan, yetimdən dayanıb gendə,

Kefi kök gəzirik çöldə, çəməndə...

Göylərə əl açıb, - dara düşəndə, -

Allahın yoluna gələn də bizik!

 

Təzadlar içində üzürük, nədən

 Yola gedə bilmir bir başla bədən?

 Vətəni tərk edib qürbətə gedən,

 Vətənin yolunda ölən də bizik!

13.02.13.

Moskva